के हामीले अपेक्षाकोसाथ प्रार्थना गर्नुपर्छ ?

उद्देश्यको आधारमा, प्रार्थना दुई प्रकारका छन् ।

१. सांसारिक इच्छा पूर्ति हेतु प्रार्थना

अपेक्षाको साथ प्रथना गर्नु सर्वाधिक प्रचलित प्रकार हो । यस प्रकारको प्रार्थना कुनै सांसारिक इच्छा-पूर्तिको उद्देश्यले गरिन्छ । प्राथनाको साथ कुनै प्रकारको साधना हुनु आवश्यक छैन ।

अपेक्षाको साथ प्राथना गर्ने उदाहरणमा निम्नलिखित समावेश हुनेछन् –

• स्थूल सांसारिक आवश्यकताहरु, जस्तै नोकरी, जीवनसाथी अथवा सन्तान आदि ।
• सूक्ष्म सांसारिक आवश्यकताहरु जस्तै, रोगबाट मुक्ति, सुख प्राप्ति आदि ।

सामान्यतः आध्यात्मिक यात्रा (साधना) को प्रारम्भिक चरणमा व्यक्ति सांसारिक लाभ हेतु प्रार्थना गर्दछ । जसको प्रार्थनाहरु नियमित सुनिन्छ, उनीहरु आध्यात्मिक यात्राको प्रारम्भिक अवस्थामा हुन्छन् । किन भने आध्यात्मिक उन्नतिको अधिल्लो चरणमा व्यक्ति मात्र स्वयंको आध्यात्मिक प्रगति हेतु प्रार्थना गर्दछ, जसलाई अर्को भागमा व्याख्या गरिएको छ ।

जब हामी स्वयं अथवा अन्यको सांसारिक लाभ हेतु प्रार्थना गर्छौं, हाम्रा प्रार्थहरु स्वीकार त हुन सक्छ, तर यसले साधनाद्वारा अर्जित आध्यात्मिक ऊर्जाको अपव्यय हुन्छ । आध्यात्मिक ऊर्जा पूर्व जन्म अथवा यो जन्मको हुन सक्छ ।

केहि व्यक्ति आजीवन प्रार्थनाको उपयोग आफ्नो साधनाको माध्यमबाट निरन्तर ईश्वरको अनुकंपा प्राप्त गर्नुको अपेक्षा मात्र सांसारिक लाभ प्राप्तिको साधनको रूपमा गर्दछ । यस्तो प्रार्थनाले सर्वाधिक हानि हुन्छ किन की व्यक्ति सांसारिक कामना एवं इच्छाहरुको मोहमा बाधिन्छ र ईश्वरको इच्छा समक्ष समर्पण तथा ईश्वरमाथि श्रद्धा राख्ने, ईश्वर हाम्रो आवश्यकता अनुसार (न कि हाम्रो इच्छा अनुसार) उहाँले हामीलाई दिनुहुन्छ, यो चिन्तनतर्फ बढ्न पाउँदैन्न् ।

२. सांसारिक अपेक्षा रहित प्रार्थना (आध्यात्मिक प्रगति हेतु)

यस प्रकारको प्रार्थना साधकहरु गर्दछन्, जो आफ्नो आध्यात्मिक यात्रा (साधना) प्रति गम्भीर हुन्छन् । यस्तो प्रार्थनामा पनि ईश्वरसँग विनती गरिन्छ; तर साधक अपेक्षाको साथ प्राथना गर्दैन्न् । एउटौ मात्र आशा राम्रोसँग साधना गरेर आध्यात्मिक प्रगति हेतु सामर्थ्य प्राप्तिको लागि हुन्छ । साधक आफ्नो साधनामा बाधाहरु, अहं निर्मूलन हेतु प्रार्थना गर्न सक्छ ।

जुन साधक निरपेक्ष अर्थात बिना कुनै सांसारिक कामना प्रार्थना गर्दछ, उनलाई दुई गुना लाभ हुन्छ; एउटा त उनको आध्यात्मिक उन्नति हुन्छ, दोस्रो उनको सांसारिक आवश्यकता पनि पूर्ति हुन्छ । यहाँ सापेक्ष (अपेक्षा सहित) प्रार्थना गर्नुको अपेक्षा निरपेक्ष प्राथनामा समर्पण भाव अधिक हुनाले उनलाई ईश्वरीय कृपा अपेक्षाकृत अधिक प्राप्त हुन्छ । साथै समर्पण भावको कारण मन, बुद्धि एवं अहंको लय हुनमा पनि सहायता मिल्दछ । यो दुवै घटक शीघ्र आध्यात्मिक प्रगतिमा सहायक हुन्छ ।

३. दुई प्रकारको प्राथनाहरुमा तुलना

सकाम प्रार्थना	निष्काम प्रार्थना (आध्यात्मिक प्रगति हेतु)
प्रार्थना स्वीकार हुन सक्छ, यदि प्रारब्ध प्रतिकूल छैन भने ।	प्रार्थनाको गम्भीरता एवं व्यक्तिको आध्यात्मिक स्तरानुसार प्रार्थना सदैव स्वीकार हुन्छ ।
आध्यात्मिक ऊर्जाको उप्रयोग हुन्छ ।	आध्यात्मिक ऊर्जाको उप्रयोग हुँदैन।
आध्यात्मिक प्रगति हुँदैन।	आध्यात्मिक प्रगति हुन्छ तथा ईश्वरको इच्छानुसार सांसारिक आवश्यकताहरुको पूर्ति पनि हुन्छ ।

४. साधकको आध्यात्मिक प्रगति अनुसार प्रार्थनामा कसरी परिवर्तन हुन्छ

जीवनको पक्ष	सकाम	निष्काम (आध्यात्मिक प्रगति हेतु)
नोकरी	हे भगवान, मैले अहिले जागिर हेतु साक्षात्कार दिए, कृपया मलाई नोकरी प्रदान गरि दिनुहोस्, मलाई यसको तीव्र आवश्यकता छ |	हे भगवान, मैले अहिले जागिरको लागि साक्षात्कार दिए, परिणाम हजुरको चरणमा अर्पित गर्छु । कृपया मलाई हजुरको इच्छानुसार परिणाम स्वीकारने शक्ति दिनुहोस ।
जीवनसाथीको प्राप्ति	हे भगवान, म त्यो व्यक्तिलाई प्रेम गर्दछु । कृपया उसले पनि मलाई त्यतिनै प्रेम गर्न प्रेरित गरिदिनुस् ।	भगवान, त्यो व्यक्ति मेरो लागि उचित हो अथवा होइन यो हजुरलाई थाहा छ । मलाई जीवनसाथी मिल्छ अथवा मिल्दैन, यो मेरो प्रारब्ध हो । दुवै परिस्थितिमा मेरो साधनाको सम्वर्धन गर्नुहोस् ।
रोग	हे भगवान, म यो रोग सहन सक्दिन, कृपया मलाई रोग मुक्त गरिदिनुस् ।	हे भगवान, कृपया मलाई यो रोग सहन सक्ने शक्ति प्रदान गरिदिनुहोस् जसले  मेरो साधनालाई विचलित नहोस् ।
सन्तानको रोग	हे भगवान, कृपया मेरो बच्चालाई बचाई दिनुहोस्, यसको लागि म जे पनि गर्नेछु । यदि हजुरले मेरो बच्चालाई बचाउनु भयो भने, अब आउने आधा तलब अनाथालयलाई अर्पण गर्नेछु ।	हे भगवान, मेरो बच्चा गम्भीर रूप्मा बिरामी छ, हामीले गर्न सक्ने सबै प्रयास गर्यौं; तर मलाई ज्ञात छ, मैले भन्दा पनि हजुर मेरो बच्चालाई अधिक माया गर्नु  हुन्छ । म उसलाई हजुरको चरणमा अर्पित गर्दछु ।
जीवनको दुखद भाग	हे भगवान, यो मेरो जीवनको सबै भन्दा दुखद समय हो, कृपया यसबाट मेरो रक्षा गर्नुहोस् ।	हे भगवान, मलाई यो दुख सहन सक्ने शक्ति प्रधान गर्नुहोस् तथा यसबाट मलाई आध्यात्मिक स्तरमा जे सिक्नु पर्ने हो सीकाई दिनुहोस् । कृपया मेरो अखण्ड साधना हुन दिनुहोस् ।
जीवनको सुखद भाग	सामान्यतया अभाव	हे भगवान, यस्तो कृपा गर्नुहोस् कि हजुरद्वारा प्राप्त यो सुखको घडीमा मलाई निरन्तर हजुरको स्मरण रहोस् । दुखमा पनि हजुरको लागि मेरो तडप बनी रहोस् ।
साधना	सामान्यतया अभाव	हे भगवान, साधनाको लागि आझै एक दिन दिनु भएकोमा म हजुरको चरणमा कृतज्ञत ब्यक्त गर्दछु, कृपया मलाई हजुरको इच्छानुसार हजुरको सेवा गर्न दिनुहोस् एवं म आफ्नो साधना राम्रोसँग गर्न सकूं, यसको लागि हजुरले नै मेरो क्षमता बढाइ दिनुहोस् ।

५. सकाम (अपेक्षासहित) तथा निष्काम (अपेक्षारहित) प्रार्थनाको सन्दर्भमा परात्पर गुरु डॉ. आठवलेज्यूद्वारा दिनु भएको मार्गदर्शन

६. सारांश

सारांश यो हो कि प्रार्थना गर्ने समय एउटा अनिवार्य नियमको भांति निम्न सूत्रहरुलाई ध्यानमा राख्नु पर्दछ –

• • यदि प्रार्थना, पञ्च ज्ञानेन्द्रिय, मन एवं बुद्धिको सम्वर्धन हेतु गरिएको छ भने, त्यो प्रार्थना सकाम अर्थात सांसारिक कामनाको लागि हुन्छ ।
  • यदि प्रार्थना आत्मा (अन्तरमा विद्यमान ईश्वर) को अनुभूत गर्न प्रयास हेतु हो भने, त्यो प्रार्थना निष्काम हुन्छ ।